RWS W PRAKTYCE

Jeżeli podoba Wam się pomysł współpracy rolniczo-konsumenckiej opartej na modelu RWS – czas działać! Założenie nowego RWS-u wymaga zaangażowania od kilku osób, które na początku poświęcą swój czas na nawiązanie współpracy. Oto kilka praktycznych porad, jak tego dokonać.

Żeby założyć własny RWS, będziecie przede wszystkim potrzebować:

• Rolników
• Grupy zorganizowanych i zmotywowanych konsumentów
• Ziemi
• Wizji współpracy
• Planu działania
• Czasu na zawiązanie współpracy

Niektóre RWS-y powstają z inicjatywy konsumentów, niektóre z inicjatywy rolników. Zazwyczaj wszystko zaczyna się od jednej albo dwóch zmotywowanych osób, które poświęcają swój czas na rozpoczęcie projektu. W zależności od tego, kto inicjuje współpracę – rolnicy czy konsumenci – rozwój przedsięwzięcia wygląda inaczej.

 1. Nawiązanie współpracy

Potrzebni są przede wszystkim ludzie, którzy zechcą zaangażować się w projekt.

Jeśli jesteś rolnikiem albo rolniczką i szukasz zmotywowanych konsumentów:

• Skontaktuj się z już istniejącymi lokalnymi stowarzyszeniami (o różnym profilu działal¬ności) i znanymi Ci organizacjami ekologicznymi. Warto odezwać się do pobliskich szkół, ośrodków gminnych, domów kultury czy stowarzyszeń młodych matek.
• Zorganizuj otwarte spotkanie informacyjne, żeby zaciekawić ludzi i wyjaśnić, na czym polega pomysł.
• Przedstaw pomysł swoim obecnym klientom. Zaproś ich na wizytę w gospodarstwie, podczas której będziecie mogli porozmawiać na temat nowej formy współpracy.

Gdy szukasz rolników:

• Zgłoś się do istniejących organizacji i stowarzyszeń rolniczych.
• Rozmawiaj z rolnikami, którzy już prowadzą sprzedaż bezpośrednią.
• Spotkaj się ze słuchaczami szkół i uczelni rolniczych.
• Skontaktuj potencjalnie zainteresowanych rolników z osobami, które mają doświadczenie w prowadzeniu RWS-ów. Pomogą one lepiej objaśnić model współpracy.
• Wytłumacz rolnikom – konkretnie, w liczbach – jak współpraca z RWS-em może przyczynić się do poprawy funkcjonowania gospodarstwa.

2. Plan działania

Gdy uda Wam się znaleźć ludzi chętnych do współpracy, wspólnie stwórzcie jasny i realistyczny plan działania:

• Upewnijcie się, że podczas prowadzenia ustaleń każdy z uczestników został wysłuchany. Czasami warto zaprosić do współpracy kogoś z doświadczeniem w prowadzeniu konsultacji w większym gronie.
• Spiszcie wartości, jakimi kierujecie się podczas zakładania RWS-u. Znajdźcie wartości, które Was łączą i upewnijcie się, że uwzględniacie je podczas ustalania planu.
• Ustalcie potrzeby każdej ze stron. Przykładowe potrzeby rolników: rynek zbytu, zatrudnie¬nie dodatkowych pracowników w gospodarstwie, wzmożone wydatki na początku sezonu. Przykładowe potrzeby ze strony konsumentów: przystępne ceny ekologicznej żywności, dogodne miejsce odbioru warzyw.
• Na tej podstawie określcie:
  • listę produktów, które rolnicy mogą Wam dostarczyć,
  • cenę, jaką zapłacicie za całość oraz sposób płatności,
  • czas trwania współpracy,
  • miejsce i sposób odbioru.
•  Ustalcie, jakie decyzje związane z tymi potrzebami musicie podjąć.
• Poszukajcie informacji o istniejących RWS-ach w Polsce i zagranicą. Pomoże Wam to znaleźć rozwiązania dla Waszych konkretnych potrzeb.
• Podzielcie się rolami do wykonania: znalezienie miejsca dostaw, stworzenie narzędzi komunikacji (blog, lista kontaktów, lista mailingowa etc.), planowanie finansowe, koordynacja wyjazdów pomocników do gospodarstwa etc.
• Ustalcie konkretny harmonogram zadań do wykonania (kto, co, do kiedy musi zrobić).
• Spiszcie umowę między rolnikami a konsumentami, w której zawrzecie swoje wspólne ustalenia. Pozwolą Wam one uporządkować postanowienia i będą stanowić punkt odniesienia w przyszłej współpracy (patrz: część III, „Porozumienie RWS Świerże-Panki 2013″).
• I oczywiście pamiętajcie o nadaniu nazwy Waszej grupie 🙂

Oto kilka pytań, na które będziecie musieli sobie odpowiedzieć przed rozpoczęciem RWS-u:

Co produkujemy – czyli jak określić listę produktów w przypadku RWS-u warzywnego?

To, co znajdzie się w paczce, zależy przede wszystkim od tego, co jest możliwe do wyprodukowania w danym gospodarstwie. Każde gospodarstwo rolne ma swój specyficzny mikroklimat, rodzaj gleby i możliwości techniczne do uprawy różnych warzyw. Nie wszystko wszędzie wy¬rośnie albo będzie bardzo trudne do uprawy. Zawartość paczki zależy zatem od tego, co jest dla danego gospodarstwa wykonalne i co dobrze rośnie na danej glebie. Dobrze jest porozmawiać wcześniej z konsumentami na temat ich specjalnych życzeń, możliwe jest, że istnieje jakieś szczególne zapotrzebowanie na pewien rodzaj warzyw. Jeżeli są one możliwe do uprawy, będzie to zawsze miły gest w stronę odbiorców.

RWS wymaga również specjalnego podejścia do planowania upraw. Ponieważ rolnicy decydują się na współpracę z określoną liczbą odbiorców, zbiory każdego z warzyw powinny być wystarczające do podziału dla wszystkich odbiorców. Najlepiej, by paczka składała się z różnorodnych warzyw, które zapewnią wystarczającą ilość do spożycia dla gospodarstwa domowego przez cały tydzień. Dlatego uprawę trzeba tak rozplanować, żeby w miarę możliwości w każdym tygodniu pojawiała się mieszanka warzyw liściastych, bulwiastych, kapustnych, dyniowatych etc.

Ile ziemi potrzeba do upraw?

Jeżeli współpracujecie z kimś, kto prowadzi swoje własne gospodarstwo, będzie Wam łatwiej oszacować, ile ziemi potrzebujecie do wykarmienia konkretnej grupy osób. Jeżeli jednak zakładacie gospodarstwo od podstaw, musicie przyjąć pewne początkowe szacunki.

Po pierwsze określcie, jakie produkty będzie zapewniał wasz RWS. Czy zdecydujecie się na dostawy całoroczne, czy tylko między wiosną a jesienią. To duża różnica. Produkcja nabiału i mięsa też znacznie zwiększa zapotrzebowanie na ziemię. Szacuje się, że na wyżywienie jednej osoby przez cały rok przy diecie wegetariańskiej czy wegańskiej potrzeba ok. 700 m2. Jednak typowa dieta oparta na mięsie wymaga ponad pięciokrotnie więcej ziemi.

To, ile ziemi potrzeba, zależy również od lokalnych warunków, takich jak:

• rodzaj gleby i klimatu
• metody produkcji, sposób chowu zwierząt
• zróżnicowanie produkcji

3. Współpracować z jednym gospodarstwem czy z wieloma?

Czasami zdarza się, że jedno gospodarstwo rolne nie wystarczy do zawiązania RWS-u. Przyczyną może być zbyt małe zróżnicowanie produkcji rolnej. Warto wtedy pomyśleć o współpracy kilku gospodarstw, które wspólnie będą dostarczać żywność. Przykładem był RWS Świerże-Panki, w którym współpracę nawiązały dwa gospodarstwa rolne, oddalone od siebie ok. 30 km. Jedno z gospodarstw zapewniało warzywa kapustne i korzeniowe, drugie natomiast warzywa liściaste, zioła, dyniowate oraz ogórki i pomidory. Rolnicy przed rozpoczęciem sezonu ogłosili, ile jakich warzyw dostarczy każde z gospodarstw. Odbiorcy podpisali zatem umowę z dwoma gospodarstwami rolnymi, lecz jedno z nich wzięło na siebie koordynację planowania upraw oraz cotygodniowych dostaw.

3. Ustalenie ceny i formy płatności

RWS nie opiera się na produkcji jak najtańszej żywności. Mimo że jego celem jest zapewnienie tańszej niż z innych źródeł żywności, chodzi w nim również o jej jasną i sprawiedliwą wycenę. Głównym celem rolników jest długoterminowe utrzymanie gospodarstwa, a nie maksymalizacja zysku w krótkim terminie. Cena, którą rolnicy wspólnie ustalają z konsumentami, ma pokryć koszty utrzymania gospodarstwa i pracy włożonej w uprawę i dowóz żywności.

Wysokość składki musi być ustalona przed rozpoczęciem sezonu i zapisana w umowie. Ważne jest, żeby włączyć konsumentów w proces wyliczania ceny albo jasno przedstawić, z czego taka cena wynika. Pomoże im to zrozumieć, co dokładnie opłaca ich składka. Mimo że niskie ceny mogą zachęcić większą liczbę osób, nie mogą one zachwiać równowagi finansowej go¬spodarstwa rolnego: przychód musi pokryć koszty produkcyjne i operacyjne działalności oraz zapewnić pewną rezerwę, niezbędną dla długoterminowego utrzymania RWS-u.

Płatność może być dokonana gotówką albo przelewem bankowym. Termin płatności i ewen¬tualne rozłożenie jej na raty również muszą być ustalone. Konsumenci mogą zapłacić całość przed rozpoczęciem sezonu po podpisaniu umowy. Taka forma płatności zapewni wystarczającą sumę środków niezbędnych do rozpoczęcia sezonu (koszt nasion, sadzonek, narzędzi). Płatność można jednak rozbić na raty i np. płacić ustaloną kwotę raz w miesiącu.

Koszty utrzymania RWS-u, które mogą się pojawić:

• podatek gruntowy dzierżawa ziemi
• materiały (nasiona, sadzonki, nawóz, sys¬tem nawadniający, folia do tuneli)
• kupno albo wynajem maszyn rolniczych
• utrzymanie zwierząt (pasze, weterynarz)
• koszt związany z certyfikacją uprawy ekologicznej
• transport dostawy
• amortyzacja (maszyny, budynki)
• koszty administracyjne (księgowość, konto bankowe)
• pensje pracowników sezonowych nawadnianie utrzymanie chłodni podatki i ubezpieczenia

4. Dostawy i organizacja odbiorów

Czas i miejsce dostaw odgrywają kluczową rolę w powodzeniu RWS-u. Najlepiej, żeby miejsce dostaw było dogodne dla członków RWS-u i zapewniało swobodny dojazd rolnikom. Chodzi również o koordynację i współorganizację odbiorów przez członków RWS-u, tak żeby jak najwięcej osób czuło się zaangażowanych w projekt.

Pytania do rozstrzygnięcia przy wyborze miejsca i czasu odbiorów:

Jakie miejsce dostawy jest najlepsze?

Po pierwsze zastanówcie się, czy w ogóle wchodzi w grę odbiór warzyw u rolników? Jeżeli nie, pomyślcie:

• Jaka lokalizacja będzie najbliższa dla jak największej liczby konsumentów?
• Czy podjedzie i swobodnie zaparkuje tam samochód (dostawczy) rolników?
• Czy są tam jakieś przeszkody, które utrudnią rozładunek (np. wysokie schody)?
• Czy potrzebne będzie oświetlenie i ogrzewanie? To bardzo ważne w okresie zimowym.

Czy korzystanie z wybranego miejsca jest płatne?

Zastanówcie się, czy możecie korzystać z lokalu za darmo. W sezonie letnim i jesiennym można rozważyć możliwość organizacji dostaw na świeżym powietrzu.

Przykładowe miejsca dostaw:

• Garaż w domu członka RWS-u
• Zaprzyjaźniona restauracja, kawiarnia, piwnica hotelu
• Lokale zarządzane przez miasto, gminę, domy kultury
• Sala parafialna

Jaka pora tygodnia i dnia odpowiada rolnikom i konsumentom?

Kwestie do rozważenia:

• Jakie są plusy i minusy organizacji dostawy w weekend, a jakie w ciągu tygodnia?
• Czy dostawa i odbiór mogą się odbyć w tym samym czasie (np. wieczorem)?
• Czy rolnicy przywożą warzywa rano, a odbiór odbywa się wieczorem?
• Jakie jest okno czasowe dla odbioru – 30 min, godzina, cały dzień?

Czy warzywa przyjeżdżają podzielone na paczki, czy każdy musi sobie sam odważyć warzywa?

Pomyślcie o tym, jakie są plusy i minusy każdego z rozwiązań? Czy dzielenie warzyw przez rolników wpłynie na cenę końcową?

Jak zorganizować odbiór warzyw?

Pomyślcie o następujących kwestiach:

• Kto odpowiada za organizację odbiorów warzyw? Czy potrzebny jest koordynator?
• Ile osób jest potrzebnych do wydawania warzyw?
• Jaki jest zakres obowiązków koordynatora?
• Jak ustalacie, kto jest odpowiedzialny za koordynację każdej z dostaw?

Oto kilka problemów, które mogą się pojawić w trakcie odbiorów: 

Jeśli nie mogę odebrać warzyw 

Kiedy nie możesz odebrać warzyw, a często ten problem występuje podczas wyjazdów wakacyjnych, poinformuj rodzinę, znajomych, żeby odebrali paczkę za Ciebie. Jeżeli nikt nie może jej odebrać w Twoim imieniu, poinformuj koordynatora dostawy, żeby podzielił warzywa na mniejszą liczbę osób. Wtedy na pewno się nie zmarnują.

Jeśli nie lubię jakiegoś warzywa 

Warto zastanowić się nad postawieniem koszyka warzyw do wymiany. Jeżeli nie lubisz czegoś wrzuć to do tego koszyka. Jest to sygnał, że jest to wolne warzywo, które każdy sobie może wziąć. A nóż znajdziesz następnym razem swój przysmak.

Pomoc sąsiedzka 

Pomyśl, czy nie możesz odbierać warzyw razem z kimś, kto mieszka w Twojej okolicy. Możecie odbierać warzywa dla siebie nawzajem, a potem obierać je od siebie z domu. Wtedy do miejsca odbiorów jeździsz tylko raz na dwa tygodnie. To duża oszczędność czasu.

Jeśli chcemy rozszerzyć paletę produktów 

Warto porozmawiać na temat współpracy z innymi dostawcami. Może akurat znacie producenta soków, chleba, serów, jajek, który z chęcią raz na jakiś czas podłączy się do dostawy albo sam przywiezie swoje produkty. Możecie zawrzeć równoległą umowę RWS-ową z taką osobą albo umówić się na dostawy oparte o przedpłatę.

5. Komunikacja w grupie

Jasna komunikacja jest niezbędna, aby RWS się powiódł. Na niej opiera się zaufanie i partnerstwo.To ona tworzy więź między członkami grupy.

Komunikacja nie będzie odbywać się sama z siebie. Proces pozostawiony samemu sobie może przerodzić się w jednostronne wysyłanie pretensji albo nagromadzenie niepotrzebnych nieporozumień. W różnych przypadkach może zabraknąć osoby koordynującej proces komunikacyjny z powodu braku zainteresowania członków grupy albo nadmiaru innych obowiązków. Zastanówcie się, jak możecie uniknąć patowych sytuacji. Pomocna jest organizacja warsztatów, spotkań i rozmów, stworzenie forum dyskusyjnego. Im więcej osób uda się Wam zaangażować, tym bardziej uczestnicy będą identyfikować się z projektem i będą gotowi wziąć za niego odpowiedzialność.

Rolnicy – informujcie grupę o tym, jak idą zbiory, z jakimi problemami się borykacie, co planujecie zebrać na najbliższą dostawę. Natomiast konsumenci – nie zasypujcie mailami rolników podczas najbardziej wytężonego czasu ich pracy. Pomyślcie, w jaki sposób komunikować wasze spostrzeżenia bez nadmiernego obciążania rolników. Jednym z rozwiązań jest wyznaczenie osób odpowiedzialnych za zbieranie uwag dotyczących warzyw czy dostaw, które będą zbiorowo przekazywane rolnikom.

Podczas trwania projektu spisujcie spostrzeżenia dotyczące współpracy i dzielcie się nimi. Po jakimś czasie najprawdopodobniej pojawią się pierwsze głosy niezadowolenia, konflikty, rozczarowanie, niespodziewane okoliczności, a nawet kłótnie. Może przyjść zmęczenie, pojawią się niedopowiedzenia. Niektóre z Waszych zamierzeń okażą się niemożliwe do wykonania. Pojawią się jednak również nowe możliwości i rozwiązania, których się wcześniej nie spodziewaliście.

Postarajcie się, aby w trakcie sezonu każdy członek RWS-u miał możliwość podzielenia się swoimi uwagami (np. za pomocą skrzynki z uwagami). Nie musicie ich omawiać na bieżąco z całą grupą, możecie poczekać do zakończenia sezonu. Po zakończeniu sezonu pamiętajcie o zorganizowaniu spotkania podsumowującego Wasz wspólny wysiłek. Spytajcie się: co się udało, co poszło nie tak, jakie są następne kroki? Powodzenie RWS-u zależy również od ciągłego naboru nowych członków. Pomyślcie o tym, jak rozmawiać z nowymi ludźmi na temat projektu i jak zachęcać nowych rolników do współpracy.

WIĘCEJ INFORMACJI ZNAJDZIESZ W PRAKTYCZNYM PRZEWODNIKU, KTÓRY ZAŁĄCZYLIŚMY W ZAKŁADCE MATERIAŁY 🙂